دایره المعارف بریتانیکا، بسته بندی را چنین تعریف مینماید: »تکنولوژی و هنر آمـاده کـردن یـک کـالا برای حمل، ذخیره سازی و فروش آسان.« در تعریفی دیگر انجمن متخصصـین جعبه و بسـته بنـدی آمریکـا بسـته بنـدی را آمیزه ای از »فـن قـرار دادن کـالا در بسـته» «بکـارگیری مـواد مختلـف جهـت محافظـت موادغـذایی و بـالاخره «جذابیت و جلوه گری بسته » میداند.در تعریفی سیستماتیک بسته بندی را می توان پوششی از یک سیستم دانست که کالا نامیده می شود و کالا عبـارت اسـت از دانشـی کـه بـا اسـتفاده از انـرژی در جرمـی تثبیـت شـده اسـت.
صرف نظر از تعاریف فوق، لازم است تا تمامی سعی و کوشش بعمل آید تا بستهایی با بهتـرین مشخصـات روانـه بازار گردد و در این راه باید به این جمله معروف که : »بسته بندی خوب(هارد باکس)، نیمی از فـروش خـود را قبـل از عرضـه کرده است« توجه جدی نمود. اگر بازار را مکانی بدانیم که در آن نیروها و شرایط خریـدار و فروشـنده در هـم گره می خورند بگونهای که باعث جابجا شدن کالا و خدمات خواهد شد. آن گاه میتوانیم در یک رقابت سـالم به »ادبیات بسته بندی« در بر هم زدن توازن به نفع یک یا چند فروشنده در میان خیل عظیم فروشـندگان – بهتـر پی ببریم. بسته و پوشش جایگاهی برای برقراری ارتباط و وسیله ای برای تبلیغ بشمار می آید. در این میان انتخاب پوشش مناسب نقش کلیدی را خواهد داشت و بنابراین ضرورت دارد که در این مـورد، بـه سـوالاتی کـه یـافتن پاسخ آنها راهگشا خواهد بود، جواب داده شود.
- -۱ محصول بسته بندی شده و نوع بازار ؟ (جنبههای اقتصادی، فصلی، ذائقه و فرهنگی بازار هدف)
- -۲ موانع مورد نیاز برای بسته ؟ (ضد چربی، ضد رطوبت، امکان یا عدم امکان عبور گاز و…)
- -۳ طبیعت فرآوردهای که باید بسته بندی باشد ؟ (فسادپذیری، شکنندگی، مایع و جامد بودن)
- -۴ نحوه استفاده مجدد و یا مکرر از بسته چگونه است؟
- -۵ اندازههای متفاوت مورد نیاز ؟
- -۶ پیشبینی زمان برای تعویض پوشش؟ ( اندازه، شکل، کاهش هزینهها، فرمولهای جدید)
- -۷ تحمل بسته یا پوشش به درجه حرارت یا برودت ؟
- -۸ چگونگی جلب توجه مصرف کننده ؟ (رنگ، فرم هندسی، نام و لوگو، ابتکاری بودن )
- -۹ رعایت جنبههای اقتصادی ؟ (هزینه تمام شده یک پوشش)
- -۱۰ میزان استقبال مصرف کنندگان؟ (بررسیهای مقدماتی و یا کلی)
- -۱۱ شناخت کافی از رقبا ؟
- -۱۲ آیا در حفاظت از بسته در برابر ناخنک زدن (tamperproofness) ؟
در زمینه رنگ، اثرات آن میتواند بسیار محسوس باشد و توجـه بـه اثـر رنـگ هـا مـیتوانـد بسـیار مفیـد باشد.رنگ سفید خاموشی و سکوتی زنده را می رساند، احساسی از پاکی و خلوص را در انسان بـر مـی انگیـزد، شاد و زنده و لطیف است. رنگ قرمز بعنوان یک عامل تحریک کننده دستگاه گـوارش کـه حتـی مـیتوانـد بـر نحوه گردش خون نیز اثر بگذارد شناخته می شود. البته بواسطه همین اثـر اسـت کـه بکـارگیری ایـن رنـگ بایـد کنترل شده باشد. در همین زمینه رنگ قرمز روشن شادی بخش بوده حال آنکه قرمز تیره نوعی افسردگی را القاء خواهد نمود. رنگ نارنجی حتی از رنگ قرمز نیز مؤثرتر است بگونه ای که می تواند تأثیر فیزیکی نیـز بـه همـراه داشته باشد. رنگ زرد روشن بیانگر گرمی و لطافت بوده، زرد طلایی و زرد متمایل به سبز بترتیب بیانگر تلاش و
سلامتی و سالم بودن خواهند بود. رنگ زرد تیره محرک حواس می باشـد. رنـگ صـورتی گرچـه فاقـد شـادابی ایجاد شده توسط رنگ قرمز است اما گفته می شود که حالاتی چون صمیمیت و اصالت را تشدید خواهد نمـود.
رنگ سبز را رنگ آرام نام نهاده اند که در آن تلالو جوانی، رشد و امید را میتوان مشاهده نمود و بالاخره رنگ آبی، رنگ آرامش نامیده شده است. تفاوت آن با رنگ سبز آن است که رنگ سبز را مرتبط با آرامش زمینی و آبی را آرامشی معنوی و آسمانی در نظر گرفتهاند.بنفش حزن و اندوهی توام با وقار دارد و سالمندان به آن علاقه بیشتری دارند. گاهی رنگ ها، احساس خاصی را تلقین مینمایند. بعنـوان مثـال رنـگ هـای تیـره وزن بیشـتر، زرد طلائی تجمل، نارنجی اشتهای کاذب ، خاکستری شوری، قهوهائی سوخته، طعم تلـخ، سـبز، طعـم تـرش را القـاء می نمایند.نکته دیگر در مورد رنگ آن است که همواره استفاده از ترکیب رنگهای متنوع، موثرتر از بکـارگیری یک یا چند رنگ انگشت شمار نخواهد بود و بنابراین افراط در استفاده از رنـگ مـی توانـد اثـر معکـوس داشـته باشد. البته شیشه های چند رنگ می تواند نوعی اثر مشابه با مشاهده رنـگ هـای موجـود در طبیعـت را نیـز بـدنبال داشته باشد.رنگ زرد بر روی زمینه سیاه بیشترین خوانایی را دارد. تکنیکهای بکارگیری رنـگ نیـز بایـد مـورد توجه قرار گیرند. مثلا۲ رنگ ها اگر به صورت نوارهای افقی باشند بسته کوتاه تر و فشرده تر دیده می شود و اگر عمودی باشند بسته را بلند تر جلوه می دهند. رنگهای روشن، بستهها را بزرگتر نشان میدهند و یا حرکت رنگ از مرکز به کناره ها و روشنتر شدن تدریجی آنها باز میتواند بسـته را بزرگتـر جلـوه دهـد. در ارتبـاط بـا نکـات گرافیکی، همان گونه که قبلا نیز بیان شد، پوشش ضمن انتقال یک پیام به مصرف کننده باید محتوی بسته را نیـز توصیف نموده، چگونگی استفاده از آن را بیان نماید.به عنوان مثال استفاده از متر به عنوان باز کننده جعبه بسـتنی رژیمی و یا کمربند در سوس مایونز حاوی چربی، در القا نوعی مفهوم به خریدار بسیار موثر است (شکل ۱)
در مورد نام میتوان به مواردی مانند ارزش نامهایی چون زمزم در فرهنگ اسلامی، عدد ۷ به عنوان عدد خوشبختی در کشورهای اروپایی، حرف L به نشانه پیروزی در میان فیلیپینی ها اشاره نمـود.وجـود وضـوح و بـه عبارت دیگر عدم وجود پارازیت در ارسال پیام نیز باید مورد توجه خاص قرار گیرد. دلایل انجـام بسـته بنـدی را در یک نگاه کلی میتوان در موارد ذیل خلاصه نمود:
- -۱ حفاظت از آسیبهای فیزیکی، میکروبی و آلودگیها
- -۲ سهولت در حمل و نقل
- -۳ امکان اعلام مشخصات و یا نوع فرآیند (ترکیب، قیمت، تاریخ تولید و مصرف و…)
- -۴ تبلیغ
- -۵ سهولت انبارداری
- -۶ سهولت استفاده و انهدام و یا جمعآوری از بازار (Recall) -7 تقلیل ضایعات
- -۸ امکان استفاده در بحرانهای طبیعی و یا غیرطبیعی (سوانح، جنگها، قحطی و …)
- -۹ امکان عرضه به گروههای مختلف با در نظر گرفتن اندازه بسته.
در پایان این بخش متذکر می گردد که در این مجموعه و از اینجا به بعد به جنبههای تکنیکـی بسـته هـای مصرفی در صنایع غذایی، در قالب چندین بخش شامل: نحوه تولید و ساخت ظروف شیشـه ای ، ظـروف فلـزی ، آلومینیومی و فولاد قلع اندود، ظروف پلاستیکی، پوششهای کاغذی و مقوایی، بستههای چوبی اشاره شده و بـه تفصیل دوباره مشخصات و عوامل موثر بر یکایک آنها بحث خواهـد شـد. همچنـین در مـواردی بـه جنبـه هـایی خاص مانند شکل دهی به بسته به هنگام تولید ماده غذایی و یا فرآیندهایی کـه مسـتقیما در ارتبـاط بـا بسـته بنـدی میباشند، پرداخته خواهد شد.